Odsetki lombardowe za okres od wydania wyroku

Określenie żądania odsetkowego w wyroku

W dniu 11 września 2014r. Sąd Najwyższy podjął następującą uchwałę:

„Dopuszczalne jest orzeczenie o odsetkach za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas opóźnienia po wydaniu wyroku zasądzającego to świadczenie także wtedy, gdy wysokość odsetek została określona na podstawie stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego”.

Choć wskazana uchwała może się jawić, jako oczywista, to jednak odnosi się do niezwykle praktycznej kwestii, która jest rozpatrywana przy olbrzymiej ilości orzeczeń sądowych, zwłaszcza tych wydawanych w oparciu o pozwy składane przez banki, czy różnego rodzaju instytucje finansowe. Nie ma jeszcze uzasadnienia tej uchwały, ale można zerknąć w motywy, jakimi kierował się Sąd Okręgowy zadający pytanie prawne Sądowi Najwyższemu, które są interesujące. 

Rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego 

Uchwała Sądu Najwyższego zapadła na kawie sprawy, w której Sąd Rejonowy zasądził wyrokiem z dnia 28 września 2012r. od pozwanego T. K. na rzecz powódki Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo - Kredytowa im. F. Stefczyka w G. kwotę 31.869,48 zł wraz z umownymi odsetkami w wysokości 24 % od dnia 8 grudnia 2011 roku do dnia 9 maja 2012 roku oraz w wysokości 25 % od dnia 10 maja 2012 roku do dnia 28 września 2012 roku, odpowiadającej czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP i w pozostałym zakresie oddalił powództwo, w tym co do żądania odsetek w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego liczonych po dniu wyrokowania.

Sąd Rejonowy uzasadniał m.in., że oddalił częściowo powództwo, co do żądanych w pozwie odsetek umownych, gdyż powódka dochodziła zasądzenia umownych odsetek w zmiennej wysokości, tj. czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty co oznacza, iż w chwili wyrokowania nie było możliwe ustalenie wysokości tego świadczenia w przyszłości, poprzez podanie określonej stopy odsetek.

Sąd pierwszej instancji argumentował, iż zgodnie z łączącą strony umową wysokość odsetek należnych z tytułu przeterminowanych należności ustalana jest przez Zarząd SKOK, w wysokości nie wyższej niż czterokrotność stopy kredytu lombardowego NBP. Choć od dnia 12 maja 2009 roku umowne odsetki zgodnie z uchwałą zarządu powódki wynoszą czterokrotność kredytu lombardowego NBP, to jednak może się zdarzyć, iż w przyszłości odsetki te mogą być niższe. Tym samym, uwzględnienie powództwa w zakresie odsetek za okres pod dniu wydaniu wyroku mogłoby skutkować tym, że w razie obniżenia wysokości odsetek przez zarząd powódki, doszłoby w istocie do egzekucji od pozwanego odsetek w maksymalnej wysokości. Z tego względu na uwzględnienie zasługuje tylko żądanie odsetkowe w wysokości możliwej do ustalenia do dnia wydania wyroku.

Powódka, zaskarżając wyrok w części, wniosła m.in. o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego na jej rzecz dalszych odsetek umownych w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP od kwoty 31.869,48 zł od dnia 29 września 2012 roku, czyli od dnia następującego po dniu wydania wyroku przez Sąd Rejonowy.

Sąd Okręgowy, dochodząc do przekonania, iż w niniejszej sprawie występuje zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, i przedstawiając je do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu, zwrócił uwagę na wiele ważnych kwestii.

Dokładne określenie żądania odsetkowego

Sąd Okręgowy słusznie wyszedł z założenia, iż w świetle art. 187 § 1 k.p.c. należy dokładne określić żądanie odsetkowe. Powołano się przy tym na Sąd Najwyższy, który w swym postanowieniu z dnia 12 września 1990 roku (I CR 466/90, LEX nr 1388558) wskazał, że w każdym wypadku określenie wysokości stopy procentowej odsetek, ich okresu i terminu płatności, jest elementem określenia żądania. Przywołano też postanowienie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 29 maja 1992 roku (I ACz 196/92, OSA 1993/4/27), w którym uzasadniano, że jeśli żądanie pozwu obejmuje odsetki, jego ścisłe określenie wymaga podania wysokości odsetek oraz okresu czasu, za jaki mają być zasądzone. Zwrócono też uwagę na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 1990 roku (III CZP 20/90, OSNC 1991/1/6), w której nawet stwierdzono, że również w odniesieniu do odsetek oznaczonych, jako ustawowe należy określić stopy procentowe i okres naliczania odsetek. Wówczas wprost uznano za błędną praktykę sądową zasądzania w wyroku „odsetek ustawowych" bez określenia ich wysokości i okresu, niejako pozostawiając ustalenie tych elementów komornikowi w razie toczącego się postępowania egzekucyjnego, który przecież nie jest powołany do orzekania.

Obecna praktyka sądowa

Sąd Okręgowy słusznie zauważył, że obecnie praktyka sądowa dopuszcza żądanie odsetkowe określone wyłącznie poprzez odwołanie się do zwrotu „odsetki ustawowe”, zwłaszcza że ich wysokość jest ustalana w powszechnie obowiązującym akcie prawnym.

W tym miejscu chciałbym jednak wyrazić swoje wątpliwości z tym związane. Chodzi o to, że kodeks cywilny nie jest jedynym aktem prawnym traktującym o odsetkach ustawowych. Istnieją przecież odsetki od zaległości podatkowych, które tak naprawdę również można nazwać odsetkami ustawowymi. Faktem jednak jest, że sąd cywilny wydając orzeczenie, w którym wskazuje odsetki ustawowe ma na myśli de facto te, o których stanowi art. 359 k.c.

Odsetki maksymalne

Z treści art. 359 § 2¹ k.c. wynika, że maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (odsetki maksymalne). Z kolei zmienna stopa lombardowa wskazująca najwyższy poziom oprocentowania kredytów udzielanych przez NBP bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych i wyznaczająca w ten sposób cenę pieniądza na rynku międzybankowym jest ustalana przez Radę Polityki Pieniężnej w drodze uchwały, publikowanej w dzienniku urzędowym Narodowego Banku Polskiego (art. 12 ust. 2 pkt 1 oraz art. 54 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o Narodowym Banku Polskim, tj. Dz. U. z 2013, poz. 908 ze zm.).

Sąd Okręgowy podkreślił, że w związku z tym oprocentowanie może ulegać stałej zmianie, czego skutkiem jest to, iż wielkość roszczenia z tego tytułu w przyszłości nie jest znana. Co więcej, odsetki w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP są de facto ustalane w drodze uchwały organu Narodowego Banku Polskiego, publikowanego w dzienniku resortowym.

4 koncepcje opisywania świadczenia odsetkowego w wyroku

Sąd okręgowy zwrócił uwagę na cztery spotykane koncepcje opisywania w wyroku świadczenia odsetkowego (w tym na przyszłość) poprzez odwołanie się do zmiennego miernika, jednocześnie wskazując, że składnia się ku przyjęciu pierwszej z wymienionych koncepcji.

1 koncepcja:

Posługujemy się formułą:

„odsetek w wysokości czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego

Banku Polskiego"

zarówno w odniesieniu do odsetek należnych do dnia wyrokowania, jak i po tym dniu.

Zalety koncepcji:

1. nie nastręcza obecnie większego problemu zapoznanie się obecnie z aktualną stopą lombardową, tym bardziej, że jest każdorazowo ogłaszania przez Radę Polityki Pieniężnej
2. można łatwo wyliczać odsetki, których wysokość została określona w odesłaniu do podanej formuły i można zweryfikować wielkość długu w toku postępowania czterokrotności wysokości stopy lombardowej w toku i na potrzeby postępowania egzekucyjnego

Wady koncepcji:

1. odsetki lombardowe podlegają częstym zmianom
2. zmiana tych odsetek nie wynika z powszechnie obowiązujących aktów prawnych, choć jest całkowicie niezależna od woli stron stosunku prawnego
3. skorzystanie z tej formuły wymaga dodatkowych przeliczeń i nakłada na komornika obowiązek sprawdzania treści tytułu egzekucyjnego, którego zakres może ulegać zmianom

2 koncepcja

Zasądza się odsetki, ale tylko do dnia wyrokowania, według przyjętej wysokości stopy procentowej, ustalonej w wyniku dokonanych przez Sąd operacji matematycznych, a sprowadzających się do przemnożenia ustalonych na dzień orzekania stóp kredytu lombardowego przez podaną ich wielokrotność.

W pozostałym zakresie, to jest w odniesieniu do dnia po zamknięciu rozprawy, powództwo w winno być oddalone, gdyż po dacie wyroku nie można oznaczyć wysokości stopy procentowej w sposób jednoznaczny i pewny.

Zalety koncepcji:

1. odpowiada treści art. 187 § 1 k.p.c. i spełnia wymóg dokładnego oznaczenia żądania odsetkowego
2. taki wyrok umożliwia w sposób pewny i jasny weryfikację zadłużenia przez komornika w toku postępowania egzekucyjnego

Wady koncepcji:

1. zasadniczo nie byłoby możliwe uwzględnienie każdego roszczenia odsetkowego ze zmienną stopą procentową, pomimo tego, że takie roszczenie jest stosowanie i akceptowane w obrocie gospodarczym

3 koncepcja

Przyjmujemy formułę:

„odsetek w wysokości czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego" 
od dnia wymagalności roszczenia do dnia wyrokowania i stosujemy ustaloną na dzień orzekania konkretną, wyrażoną liczbowo wysokość stopy procentowej w okresie następującym do dniu wyrokowania - aż do dnia zapłaty.

Zalety koncepcji:

1. takie żądanie odpowiadałaby wymogowi dokładnego określenia żądania odsetkowego
2. tytuł egzekucyjny umożliwiałby w sposób pewny i jasny weryfikację zadłużenia przez komornika w toku postępowania egzekucyjnego

Wady koncepcji:

1. wątpliwości, co do możliwych działań w razie zmiany ustalonej na dzień wyrokowania stopy procentowej
2. obniżenie stopy procentowej po wyrokowaniu dawałoby dłużnikowi możliwość żądania pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego, co byłoby kłopotliwe z uwagi dość częste zmiany stóp oprocentowania kredytu lombardowego 

4 koncepcja

Zasądza się odsetki po przeliczeniu ich według analizowanej formuły do dnia wyrokowania i zasądzenia od dnia wyroku odsetek ustawowych.

Zalety:

1. nie oddala się w całości powództwa w zakresie odsetek, co do których nie jest możliwe posłużenie się formułą opisową
2. tytuł egzekucyjny umożliwiałby w sposób pewny i jasny weryfikację zadłużenia przez komornika w toku postępowania egzekucyjnego

Wady:

1. koncepcja musi zakładać, iż dochodzone w pozwie odsetki umowne są wyższe, niż odsetki ustawowe
2. może się okazać, że zasądzone odsetki ustawowe w rzeczywistości okażą się wyższe od dochodzonych w pozwie odsetek umownych.

Podsumowanie 

Uważam, że tylko pierwsza z koncepcji zasługuje na aprobatę. 

Trzeba przyznać, że nie ma obecnie żadnego problemu z poznaniem aktualnej stopy lombardowej każdorazowo ogłaszanej przez Radę Polityki Pieniężnej.

Nie ma problemu z prawidłowym wyliczeniem odsetek, których wysokość została określona w odesłaniu do formuły: „odsetek w wysokości czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego od dnia [….] do dnia zapłaty."

Trzeba też zauważyć, że w chwili obecnej wymaga się wyższych standardów postępowania od wszystkich uczestników postępowania, a zatem nie tylko od sądów, ale również od komorników i zawodowych pełnomocników.

Nic nie stoi na przeszkodzie, aby nieprawidłowe wyliczenie tych odsetek według wskazanej formuły zostało skonfrontowane w ramach ewentualnego powództwa przeciwegzekucyjnego wytoczonego przez dłużnika, który kwestionuje przeliczenie odsetek ustalonych w toku postępowania egzekucyjnego przez komornika.

Nie bez znaczenia jest też prostota i przejrzystość tytułu egzekucyjnego, w którym nie ma obszernego, rozbudowanego opisu roszczenia odsetkowego.

Niestety nie da się ukryć, że tak opisane roszczenie odsetkowe nie spełnia wymogu art. 187 k.p.c. i w większości przypadków pozostaje niezrozumiałe dla dłużników. Można temu jednak zaradzić poprzez uzasadnienie wyroku albo dokonanie jego wykładni.