Odsetki ustawowe i umowne, kapitałowe oraz za opóźnienie. Zmiany rewolucyjne!


Można chyba mówić o prawdziwej rewolucji w odsetkach. Z dniem 1 stycznia 2016 roku ustawodawca nie tylko wprowadził zupełnie nowy sposób obliczania odsetek, ale również wprowadził odmienne stopy procentowe dla odsetek ustawowych, o których stanowi art. 359 § 2 k.c. i dla odsetek, których dotyczy art. 481 k.c. Zaryzykuję stwierdzenie, że nikt raczej nie zastanawiał się nad tym, jaka jest różnica między wskazanymi odsetkami. Teraz, ze względu na różne stopy procentowe, trzeba będzie się nad tym pochylić i jakoś sobie z tym poradzić. 



Konieczne wprowadzenie 

Na wstępie trzeba zauważyć, że w kodeksie cywilnym zostały uregulowane wyłącznie odsetki pieniężne, choćby z tego względu, że właśnie takie zwykle występują w obrocie. 

Warto też przypomnieć, choć już o tym pisałem, że w myśl art. 359. § 1. k.c. "odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu." 
Oznacza to, że obowiązek zapłaty odsetek musi wynikać ze szczególnego tytułu prawnego. Wskazany przepis przewiduje trojakiego rodzaju tytuły uzasadniające pobieranie odsetek. 

Chodzi wyłącznie o odsetki wynikające z:
1) czynności prawnej,
2) ustawy
3) orzeczenia sądu
4) decyzji innego właściwego organu.

Ze względu na źródło obowiązku płatności, można więc wyróżnić przede wszystkich odsetki ustawowe i odsetki umowne. 

Podstawowe rodzaje odsetek 

Najczęściej występujące rodzaje odsetek, to:

odsetki kapitałowe (zwykłe), które stanowią przede wszystkim wynagrodzenie za korzystanie z cudzego kapitału zgodnie z zawartą umową i które są należne za okres sprzed terminu płatności świadczenia głównego (czyli należne za okres przed terminem wymagalności kapitału), 

odsetki za opóźnienie (np. art. 481 k.c., art. 7 ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych), które przysługują za czas opóźnienia, tj. stają się wymagalne począwszy od bezskutecznego upływu terminu spełnienia świadczenia głównego i przysługują do momentu zapłaty świadczenia głównego (nie przysługują one za okres sprzed terminu płatności świadczenia głównego).

Niestety, ale prawdą jest, że w praktyce ustalenie miejsca wymienionych wyżej rodzajów odsetek w strukturze zobowiązania nie jest wcale proste. Trudno zatem wyznaczyć jednolity reżim prawny dla obowiązku ich zapłaty.

Zasada krzyżowania

Odsetki ustawowe, a zatem takie, których źródłem jest ustawa, mogą występować, jako odsetki kapitałowe (art. 359 k.c.) albo jako odsetki za opóźnienie (np. art. 481 k.c.). 

Również odsetki umowne, tj. takie które mają swoje źródło w umowie, mogą występować, jako odsetki kapitałowe albo, jako odsetki za opóźnienie. 

Odsetki kapitałowe będą należne, jako:


- odsetki ustawowe (kapitałowe), które w stosunku rocznym są równe sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych, jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona;

- odsetki umowne (kapitałowe) w wysokości określonej w umowie (nie wyższe jednak, niż odsetki maksymalne), jeśli wysokość odsetek wynika z czynności prawnej, 

- odsetki maksymalne (kapitałowe), które w stosunku rocznym odpowiadają dwukrotności wysokości odsetek ustawowych, które z kolei w stosunku rocznym są równe sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych.

Jeśli chodzi o odsetki za opóźnienie, to będą należne jako:


- odsetki ustawowe za opóźnienie, które w stosunku rocznym są równe sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych, jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona,

- odsetki umowne za opóźnienie, według określonej stopy procentowej, (nie wyższej jednak, niż odsetki maksymalne za opóźnienie), 

- odsetki maksymalne za opóźnienie, które w stosunku rocznym odpowiadają dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie, które z kolei w stosunku rocznym są równe sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych.

- odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i ośmiu punktów procentowych.

Oznaczenie odsetek w tytule egzekucyjnym po nowelizacji

Nowy sposób obliczania odsetek następuje z dniem 1 stycznia 2016 roku. Do dnia 31 grudnia 2015 roku obowiązują zasady sprzed nowelizacji. 

Pojawia się teraz najistotniejsze pytanie, tj. w jaki sposób opisać te różnorodne odsetki w tytułach egzekucyjnych (np. nakazach zapłaty, czy wyrokach), zwłaszcza że w okresie przejściowym będą występowały odsetki ustalane według zasad obecnych, jak i sprzed nowelizacji. 

Myślę, że zasadniczo w tytułach egzekucyjnych będzie się wskazywało tzw. odsetki za opóźnienie. W tym wypadku mogą oczywiście wchodzić w grę wszystkie trzy "rodzaje" takich odsetek. Nie powinno być raczej żadnego problemu w razie użycia następujących zwrotów: 

- „[..] z odsetkami ustawowymi za opóźnienie [..]”, 

- „[..] z odsetkami maksymalnymi za opóźnienie [..]”,

- „[..] z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w transakcjach handlowych […]”.

W tym wypadku ustawodawca właściwie wskazał definicje legalne tych odsetek. Oczywiście istnieją wątpliwości, czy np. komornik, który otrzyma nakaz zapłaty z określeniem „[..] z odsetkami ustawowymi za opóźnienie [..]” nie zgłosi zapytania czy czasem nie chodziło jednak o odsetki te wynikające z ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. 

W przypadku odsetek umownych za opóźnienie powinno się dopuścić użycie np. wyrażenia: 

„[…] z odsetkami umownymi za opóźnienie w wysokości 10% w stosunku rocznym, lecz w wysokości nie wyższej, niż odsetki maksymalne za opóźnienie […]” 

Odsetki w tytule egzekucyjnym liczone do 31 grudnia 2015

W odniesieniu do tych odsetek, które są dochodzone do dnia 31 grudnia 2015 roku może pojawić się może faktyczny problem, gdyż wcześniej zwykło się używać po prostu określenia: „[..] z ustawowymi odsetkami [..]”. 

Na dzisiaj byłbym skłonny użyć po prostu zwrotu: 

„[..] z ustawowymi odsetkami w wysokości należnej zgodnie z art. 359 k.c. w wersji sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015r., poz. 1830) [...]".

Koszmarnie długo, ale nie powinno budzić wątpliwości. A o to przede wszystkim chodzi, aby tytuł wykonawczy nadawał się do egzekucji. 

Odsetki w pozwie

Tutaj również może pojawić się spory problem. Jak wiadomo, żądanie odsetkowe powinno być sprecyzowane. O ile z odsetkami umownymi nie powinno być problemu w tym sensie, że raczej zostaną dookreślone, choć niekoniecznie niezasadnie, o tyle problem może się pojawić z odsetkami ustawowymi. Co bowiem zrobić z sytuacją, gdy strona procesu zażąda np. kwoty 10.000 zł z ustawowymi odsetkami. W takiej sytuacji nie będzie właściwie wiadomo, o jakie odsetki może chodzić, tzn. kapitałowe, czy za opóźnienie. 

W takiej sytuacji dostrzegam dwie opcje, tj. formalistyczną oraz pragmatyczną. 
W pierwszym przypadku należy po prostu wezwać do usunięcia braku formalnego pozwu poprzez precyzyjne określenie żądania odsetkowego. Nie jest to łatwe, gdyż wiele podmiotów, zwłaszcza niereprezentowanych przez pełnomocnika, nie będzie wiedziało o co w ogóle temu sądowi chodzi. Poza tym, wzywanie o braki np. w 200 sprawach będzie prawdziwym koszmarem. Wreszcie, ewentualne częściowe zwracanie pozwów, tj. jedynie w zakresie odsetek, będzie równie dołujące. 

W drugim przypadku można po prostu spróbować domniemywać, o jakie odsetki stronie powodowej chodziło. Można bowiem założyć, że w większości sprawach będzie chodziło właśnie o odsetki ustawowe za opóźnienie. Jednakże w sytuacjach wątpliwych, tj. wtedy gdy stronie powodowej mogło chodzić o odsetki kapitałowe, należałoby bezwzględnie wezwać o dookreślenie odsetek. Problem polega jednak na tym, że chodzi o odsetki o różnych stopach procentowych. Pomyłka może przynieść ewidentną szkodę. 

Jest jednak zaleta tego drugiego rozwiązania. Chodzi o to, że jest przecież wiele pozwów, które zostały wniesione np. w drugiej połowie grudnia 2015 roku, tj. zgodnie z obowiązującymi wówczas przepisami. Nie będzie zatem żadnego braku formalnego. Ewentualne wątpliwości będzie można rozwikłać pod rygorem zawieszenia sprawy. Co by jednak nie zrobić wychodzi koszmarnie, za co można podziękować miłościwemu ustawodawcy. 

I tak zobaczymy co przyniesie życie, zwłaszcza że konfiguracje mogą być bardzo różnorodne.




Dla wtajemniczonych nowe wersje zasadniczych przepisów prawa:

Art. 359. Kodeksu cywilnego 
§ 1. Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu.
§ 2. Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych.
§ 2(1). Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych (odsetki maksymalne).
§ 2(2). Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne.
§ 2(3). Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy.
§ 3. (uchylony).
§ 4. Minister Sprawiedliwości ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", wysokość odsetek ustawowych.

Art. 481. Kodeksu cywilnego 
§ 1. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
§ 2. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej , wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.
§ 2(1). Maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (odsetki maksymalne za opóźnienie).
§ 2(2). Jeżeli wysokość odsetek za opóźnienie przekracza wysokość odsetek maksymalnych za opóźnienie, należą się odsetki maksymalne za opóźnienie.
§ 2(3). Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych za opóźnienie, także w przypadku dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy.
§ 2(4). Minister Sprawiedliwości ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie.
§ 3. W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może nadto żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych.

25 komentarzy:

  1. Obawiam się że to dopiero preludium radosnej działalności ustawodawczej nowej ekipy

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Tego akurat nie można przypisać nowej ekipie, lecz po prostu ustawodawcy :-) Ustawa jest z października zeszłego roku.

      Usuń
  2. Podchodząc literalnie, wniesione po 01.01.2016 pozwy "z ustawowymi odsetkami" należałoby traktować jako żądanie z 359 kc, a nie z 481 kc. Któż wszak zabroni powodowi żądać odsetek wg niższej stopy niż ustawa pozwala?

    Gorszym problemem jest, jak traktować dziś orzeczenia wydane przed 01.01.2016, zawierające zwrot "z ustawowymi odsetkami" - "za opóźnienie", czy bez.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. No to z tym pierwszym jest jednak problem. Co do drugiego, to trzeba raczej traktować tak jak były rozumiane dotychczas.

      Usuń
    2. Z tymi pozwami wniesionymi po 01.01.2016 jest mega problem sądy same nie wiedzą jakie odsetki maja być i w jakich terminach. Bo jak napisze w pozwie z dn. np 15.01.2016 że żądam zasądzenia należności głównej w kwocie 1000 zł wraz z odsetkami za opóźnienie liczonymi od terminu zaległej faktury tj. 15.08.2015 to co wtedy?? Skoro ktoś nie zapłacił zaległej faktury ( nie pożyczki) to należą mi się odsetki za opóźnienie tj. 7% a nie kapitałowe. I teraz są różnie interpretacje (pomysły bo ani w sądzie ani u komornika nic się nie dowiedziałam, bo sami jeszcze nie wiedzą):
      1). 8% do 31.12.2015, a potem odsetki za opóźnienie czy takie jakich ja żądam(7% lub 9,5% zależy czy miedzy firmami czy z osoba fizyczna)
      2). 8% do 31.12.2015, potem 01.01.2016-15.01.2016 7%, a potem już kapitałowe bo jest orzeczenie sądu (chyba ze data wyznaczenia kapitałowych do data nakazu a nie pozwu:/)
      3). 8% do 31.12.2015 a potem tylko kapitałowe skoro należność jest objęta orzeczeniem sądowym
      4). a może całkiem kapitałowe bo tytuł sądowy a termin płatności faktur że jest sprzed 01.01.2016 nie ma znaczna?

      Z drugiej strony w artykule napisał Pan, że odsetki kapitałowe są wynagrodzeniem za korzystanie z cudzego kapitału i są należne za okres przed terminem płatności świadczenia głównego, więc.... dla mnie świadczeniem głównym jest należność za faktury i ich termin płatności a nie termin wyznaczony na nakazie zapłaty, którego nawet nie mogę zweryfikować, bo nie wiem, kiedy dłużnik nakaz odebrał (nie wszystkie sądy na klauzulach piszą datę uprawomocnienia się nakazu, głównie piszę się datę nadania klauzuli); odsetki liczę za spóźnienie w zapłacie a nie wcześniej.

      Jest taki cyrk z tym, że szkoda gadać, oczywiście na stronie ministerstwa żadnego objaśnienia czy interpretacji. Wychodziłoby, że jak nam kontrahent nie płaci to jak ścigamy go bez nakazu mamy większe odsetki a jak z nakazem to po łbie i jeszcze od stycznia trzeba się tłumaczyć czy były mediacje czy nie i dlaczego, co znacznie wydłuży postępowanie nakazowe, gdzie już na nakaz i wydanie klauzuli czeka się po kilka miesięcy.

      Usuń
    3. Do odsetek wymagalnych przed dniem 1 stycznia br. stosuje się przepisy dotychczasowe.

      Usuń
  3. A co z pozwami na formularzach? Do wyboru mamy nadal odsetki "ustawowe" albo "umowne" - rozporządzenia nie zmieniono i ciężko uznać, że obywatel dzięki formularzowi ma łatwiej.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Ten formularz do uproszczonych to w ogóle żyje swoim życiem. Dlaczego nie ma na nim zawartej informacji, że powód ma podać swój nr PESEL?

      Usuń
    2. Najwyraźniej właściwy minister jest zbyt zajęty.

      Usuń
  4. A co z odsetkami za opóźnienie gdy świadczenie jest zastrzeżone w walucie obcej?

    OdpowiedzUsuń
  5. A jak działają nowe przepisy od odsetkach maksymalnych w stosunku do wcześniej umówionych, tzn. czy jeśli przed 01.01.2016r. strony umówiły się o odsetki "w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP" to czy po 01.012016r. odsetki te będą się należeć, o ile nie są wyższe niż aktualne odsetki maksymalne?

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Należą się umówione odsetki 4xlombard o ile nie są wyższe niż maksymalne, oczywiście.

      Usuń
  6. Dzięki za podpowiedź, ostatecznie też tak myślę (warto zwrócić uwagę na przepisy intertemporalne w ustawie nowelizującej k.c.). W takim razie trzeba by się zastanowić nad formułowaniem orzeczeń w takich przypadkach.

    OdpowiedzUsuń
  7. schemat pozwów w epu (i ten pisany ze strony e-sądu i definicja dla paczek pozwów dla powoda masowego) też nie uwzględnia zmiany, tj. nie można wskazać, iż żąda się odsetek ustawowych za opóźnienie, tudzież odsetek maksymalnych innych aniżeli 4x stopa lombardowa. Pani z infolinii e-sądu po zasięgnięciu opinii u refów odrzekła, że wszystkie pozwy z żądaniem odsetkowym będą przekazywane do zwykłego.....nie wiedzą także oczywiście, kiedy schematy pozwów zostaną dostosowane do zmian w przepisach.....dramat

    OdpowiedzUsuń
  8. Czy ktoś przemyślał już konsekwencje niedopuszczalności stosowania art. 481 par. 2 (odsetki ustawowe za opóźnienia) do transakcji handlowych (nowy art. 4a ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych)?

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Chyba tak, skoro przy takich stopach procentowych wprowadzono tę regulację prawną.

      Usuń
    2. Nie ma wątpliwości, że odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych wynoszą tyle co suma stopy referencyjnej NBP i 8 pkt procentowych. W ustawie o terminach zapłaty są jednak jeszcze odsetki należne od 31 dnia od dnia doręczenia FV i spełnienia świadczenia do dnia wymagalności należności. Nie mogą one wynosić ani 8 pkt % (bo nie są to odsetki za opóźnienie), ani 5,5 % z art. 481 § 2 kc (zwłaszcza ustawa wyłącza jego zastosowanie). Wydaje mi się, że będą to odsetki kapitałowe w wysokości określonej art. 359 kc… Jak uważacie?

      Usuń
  9. Dołączam się do dyskusji. E-sąd wzywa do uzupełnienia braków pozwu i żąda sprecyzowania o jakie odsetki wnosi powód. Niestety zaczynają już schodzić takie zarządzenia we wnoszonych sprawach. W sądach innych niestety nie jest lepiej. Mam wrażenie, że każdy sędzia podchodzi do tematu odrębnie. Ostatnio otrzymałem wezwanie z jednego Sądu Okręgowego, który wzywa na jakiej podstawie wnoszę o zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie, skoro takowe zostały wprowadzone do porządku prawnego po 01.01.2016 ???!!!!

    OdpowiedzUsuń
  10. Ja nie wiem co mam wybrać teraz. Ale zamieszaliście.
    Zaległości wynikają z niezapłacenia faktury za media w terminie.

    OdpowiedzUsuń
  11. witam,
    czy wobec powyższego uważa Pan, iż poniższy zapis jest zgodny z prawem i nie może być traktowany jako kara umowna:

    Wynajmującemu przysługuje prawo naliczenia odsetek od należności nie opłaconych przez Najemcę w terminie, bez konieczności doręczania Najemcy dodatkowych wezwań do zapłaty. Odsetki liczone będą w następujący sposób: za każdy dzień opóźnienia w płatności odsetki w wysokości odsetek ustawowych pomnożonych przez współczynnik 1,5 plus 18% całej zaległej należności (niezależnie od długości okresu opóźnienia, nie mniej jednak niż 50 Euro).

    OdpowiedzUsuń
  12. A co zrobić jak w pozwie napisałem że chce odsetek za opóźnieniem a sąd zasądził ustawowe ??? wnosić o uzupełnienie wyroku? o wykładnię? apelację?

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. ja bym wnosił o uzupełnienie, ktoś przerabiał w praktyce ?

      Usuń

Blog działa na zasadzie non-profit. Komentarze nie mogą zawierać kryptoreklamy, w tym linków odsyłających do stron internetowych, czy też podmiotów proponujących jakiekolwiek usługi, czy też sprzedaż jakichkolwiek towarów. Z uwagi na częste ignorowanie powyższego zakazu, ewentualne umieszczenie zakazanych treści wiąże się z jednoczesną zgodą na ponoszenie opłaty w kwocie 99 zł za każdy dzień istnienia takich treści w komentarzach.